استانبول سرا مرجع اطلاعات استانبول برای فارسی زبانان
ماه محرم در ترکیه
مردم ترکیه ماه محرم را مانند ماه مبارک رمضان، ماه ذیحجه و ماه ربیع الاول محترم می شمارند و اعتقاد دارند که در ماه محرم علاوه بر واقعه عاشورا در سال 61 هجری، اتفاقات مهمی در تاریخ ادیان ابراهیمی روی داده است.
توقف کشتی حضرت نوح (ع) در خشکی، انهدام بت ها در شهر ” اور” توسط حضرت ابراهیم (ع)، دیدار حضرت یعقوب با حضرت یوسف، التیام بیماری حضرت ایوب، بیرون آمدن حضرت یونس از شکم ماهی،عبور حضرت موسی (ع) از دریای سرخ از جمله وقایعی است که به اعتقاد مردم اهل تسنن ترکیه در دهم محرم روی داده است. ولی آنچه که از منابع دینی اهل سنت ترکیه بر می آید این است که بعد از واقعه غم انگیز کربلا، ماه محرم و دهم این ماه ” عاشورا ” مورد توجه قرار گرفته و اهمیت پیدا کرده است.
در زمان حاضر، آغاز ماه محرم توسط علما و روحانیون بر سر منابر اعلام می شود و مسائل و خطبه های دینی این ماه حداقل در دهه اول محرم به واقعه کربلا، شهادت امام حسین (ع) فرزندان و یاران آن حضرت اختصاص می یابد.
مردم اهل سنت آناتولی عشق و علاقه بسیار زیادی به اهل بیت پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) دارند و در کلیه شئون زندگی اجتماعی و دینی خود آن را به نمایش می گذارند.
مسلمانان آناتولی آن چنان با عشق و اخلاص از حضرت فاطمه زهرا (س)، امام علی (ع) امام حسن (ع) و امام حسین (ع )، اولاد آن بزرگواران سخن می گویند و ارادت می ورزند که هر شنونده ای حتی غیر مسلمان را تحت تاثیر قرار می دهد.
ماه محرم در ترکیه
گرچه اهل سنت ترکیه مراسم آیینی و تعزیه خوانی ندارند، ولی سخنرانان مذهبی، وعاظ و علما در دهه اول محرم معمولا از این حادثه یاد می کنند و بر حقانیت امام حسین (ع) در قیام عاشورا صحه می گذارند و بر” یزید” و خاندان او لعنت می فرستند.
مراسم آیینی دهه اول محرم و تعزیه خوانی و سوگواری در ترکیه تنها توسط شیعیان انجام می گیرد که ترک ها به آنها ” جعفری ” می گویند. جعفری ها شامل ایرانیان مهاجر و مقیم و بومیان ترکیه هستند که بیشتر در شهر استانبول ساکنند و آیین های خود را در مساجد ایرانیان و یا شیعیان بومی برگزار می کنند.
بر اساس آمارهای غیر رسمی در زمان حاضر افزون بر 30 هزار ایرانی شیعی تنها در استانبول سکونت دارند که در روزهای تاسوعا و عاشورا در میدان ” حالکالی ” مراسم باشکوه عزاداری را برگزار می کنند.
آیین های تاسوعا و عاشورای استانبول تنها به عزاداری و سوگواری ختم نمی شود، بلکه تعدادی از هنرمندان با اجرای شبیه خوانی و تعزیه خوانی توجه حاضران را به مظلومیت اهل بیت (ع) و ظلم و ستم دستگاه یزید جلب می کنند. این آیین به اندازه ای با شکوه و دیدنی است که بسیاری از جهانگردان برای مشاهده این آیین در روزهای تاسوعا و عاشورا به استانبول سفر می کنند.
منابع تاریخی نشان می دهد، آیین های دهه اول محرم از اوایل سالهای 1800 میلادی به این طرف توسط ایرانیان شیعه مذهب در استانبول برگزار می شود . این منابع تعداد ایرانیان در استانبول را 12 هزار نفر در اوایل قرن 19 ذکر کرده اند که این افراد همراه با خانواده های خود در سه کاروانسرای بزرگ سکونت داشته اند.
ایرانیان مقیم استانبول را اکثرا بازرگانان و پیشه وران تشکیل می دادند که تعداد زیادی از هنرمند، سیاستمدار، روزنامه نگار تبعیدی ایرانی نیز در سال های بعد به آنها افزوده شده است. ” کسنین بیک ” محقق ترک حوالی سالهای 1880 در گزارشی از آیین های محرم ایرانیان می نویسد: ایرانیان استانبول از آغاز ماه محرم کاروان سراهای محل سکونت خود را با پارچه های سیاه می پوشانند و خود نیز با پوشیدن لباس های سیاه به مدت 10 روز عزاداری می کنند.
در این گزارش آمده است که روز عاشورا ایرانیان در دسته های مختلف در حالی که پرچم ها و بیرق های سیاه و سبز با علائم خاص شیعیان را با خود حمل می کنند، با صدای سنج و طبل یکی پس از دیگری وارد میدان می شوند و یک مداح که صدای گرم و گیرایی دارد به ذکر مصائب کربلا می پردازد.
در این نوشته آمده است: در روز عاشورا افزون بر 20 هزار نفر از مردم شهر استانبول اعم از مسلمان و غیر مسلمان برای دیدن آیین های عزاداری ایرانیان به کاروانسرای ” ولید خان ” که بزرگترین مرکز سکونت ایرانیان بوده است می آمدند.
سفر به ترکیه در ماه محرم و روز عاشورا
* عاشورا در میان علویان علویان ترکیه که گفته می شود حدود 20 میلیون نفر از جمعیت این کشور را تشکیل می دهند، مراسم و آیین خود را با تفصیل بیشتر و ذکر مصائب کربلا برگزار و امام حسین (ع) برگزار می کنند. علویان که خود را “بکتاشی” نیز معرفی می کنند، پیروان طریقت ” حاج بکتاش ولی ” از عرفای ایرانی قرن هفتم هجری هستند که درنقاط مختلف ترکیه پراکنده اند.
حاج بکتاش ولی که نسبش به امام اول شیعیان حضرت علی (ع) می رسد از اهالی نیشابور در خراسان بوده که حوالی سالهای 650 به ترکیه مهاجرت و پیروان زیادی را دور خود جمع کرده که امروزه علاوه بر ترکیه در کشور ” آلبانی ” نیز زندگی می کنند. دهه اول محرم برای علویان ترکیه و آلبانی از مقدس ترین ایام سال محسوب می شود، آنان از اول محرم تا 12 محرم هر روز را به یاد یکی از امامان معصوم (ع) روزه می گیرند.
در تمام مدت روزه داری به یاد تشنگی امام حسین (ع) و همراهان آن حضرت از آشامیدن آب خوداری می کنند و به جای آب از دوغ، چای و قهوه و یا شربت استفاده می کنند. برخی از علویان 15 روز روزه داری می کنند که یک روز به یاد حضرت فاطمه زهرا (س) و دو روز نیز به نیت دو فرزند خردسال” مسلم بن عقیل ” به 12 روز اضافه می کنند.
در این مدت، قربانی کردن، ذبح و یا کشتن حیوانات، بی جان کردن جانداران و حتی از ریشه کندن درختان و گیاهان برای علویان ممنوع است. شنیدن موسیقی، تراشیدن ریش، اصلاح سر و صورت، استعمال عطر و ادوکلن، شستن لباس، دوش گرفتن، همخوابی، آواز خواندن، استفاده از مظاهر شادی، سخن زشت گفتن جزو کارهایی است که علویان در طول مدت روزه داری باید از آنها پرهیز کنند.
در طول 12 روز محرم علویان با حضور در سالن های اجتماعات مخصوص خود، که ” جم اوی ” ( خانه جم ) نامیده می شود، در سوگ شهدای کربلا و عزاداری می کنند.
سیاهپوش کردن معابر، بر تن کردن لباس های سیاه، سینه زنی و زنجیر زنی به شیوه ای که جعفری ها انجام می دهند در میان علویان مرسوم نیست. در 12 محرم غذای مخصوصی در خانه های جم علویان پخته می شود که به آن غذا ” عاشوره ” می گویند. عاشوره نوعی آش است که باید مواد اولیه آن از 12 ماده غذایی از قبیل بلغور گندم، نخود، عدس، لوبیا، کشمش، قیسی، بادام، فندق و انواع ادویه تشکیل شود، که معمولا علویان آن مواد را به صورت نذری هدیه می کنند.
خانه های جم علویان دارای دیگ های بسیار بزرگی برای پخت عاشوره است، که پس از قرار گرفتن بر روی اجاق، مواد اولیه با دعاها و ذکر سلام و صلوات بر پیامبر عظیم الشان اسلام (ص) و ائمه معصومین (ع) به داخل دیگ ریخته می شود و بعد آب به آن اضافه می شود.
پس از پخته شدن عاشوره و زمانی که برای توزیع آماده می شود، ریش سفیدان علوی هر یک به ترتیب سلسله مراتب و جایگاه دینی با قاشق های بزرگ چوبی، عاشوره را هم می زنند و هنگام هم زدن معمولا بر پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت سلام و صلوات فرستاده می شود و دعاهای مخصوصی نیز برای شفای بیماران و بهروزی و موفقیت مسلمانان می خوانند.
بعد از پایان مراسم هم زنی، عاشوره در میان افرادی که در خانه گرد آمده اند توزیع می شود. بخشی از این آش نیز در خانواده های علوی قرار می گیرد که افطار روز 12 محرم با این آش کشوده می شود.
پختن عاشوره در میان اهل سنت ترکیه نیز رواج دارد، که معمولا در بین 10 محرم تا 15 محرم در خانه ها توسط مردم پخته و به عنوان نذری در میان همسایگان توزیع می شود.
به اعتقاد اهل سنت ترکیه، کشتی حضرت نوح (ع) در 10 محرم به خشکی رسید، خانواده و پیروان آن حضرت از باقیمانده مواد غذایی که در کشتی داشتند آشی را پخته و در بین سرنشینان کشتی توزیع کردند.
گرچه این سنت به طوفان بزرگ نوح نسبت داده می شود ولی با توجه به نام آش ” عاشوره” و تقارن آن به ایام شهادت سالروز شهیدان و سرور آزادگان عالم و یاران با وفای آن حضرت، چنین بر می آید که این سنت بیشتر در ارتباط با واقعه کربلا در میان مردم آناتولی رواج یافته است.
